Propozycja Wdrożenia Dyrektywy DSM

Opublikowano: 19.08.2020

W ZAKRESIE WYJĄTKÓW DOTYCZĄCYCH

TEXT AND DATA MINING / PRAWA POKREWNEGO WYDAWCÓW

Ustawa z dnia …..2020

o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz niektórych innych ustaw

Art. 1. W ustawie z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (tekst jedn. Dz. U. z 2019 r. poz. 1231) wprowadza się następujące zmiany:

1) w art. 6 w ust. 1 w pkt 20 kropkę zastępuje się średnikiem i dodaje się pkt 21-25 w brzmieniu:

  1. „publikacją prasową”jest:
    1. regularnie aktualizowany pod stałym tytułem zbiór złożony głównie z utworów słownych o charakterze dziennikarskim, innych utworów lub przedmiotów objętych ochroną oraz materiałów nie objętych ochroną, stanowiący odrębną całość publikowanych periodycznie jako dziennik lub czasopismo, albo agencyjny serwis prasowy Polskiej Agencji Prasowej, Katolickiej Agencji Informacyjnej albo Agencji Informacyjnej Polska Press, rozpowszechniany w dowolnej formie i w dowolny sposób w celu informacyjnym w ramach działalności gospodarczej podmiotu, który sprawuje faktyczną i prawną kontrolę nad wyborem i zatwierdzeniem rozpowszechnianych treści;
    2. publikacją prasową nie jest publikacja rozpowszechniana w celach naukowych, w szczególności przez podmiot wskazany w wykazie publikowanym przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego.
    3. utwór inny niż słowny, inny przedmiot objęty ochroną lub materiał nie objęty ochroną, wchodzący w skład zbioru, o którym mowa w pkt a) lub jego fragment.
  2. „usługa społeczeństwa informacyjnego” oznacza każdą usługę normalnie świadczoną za wynagrodzeniem, na odległość, drogą elektroniczną i na indywidualne żądanie odbiorcy usług. Usługi normalnie świadczone za wynagrodzeniem oznaczają również usługi, stanowiące działalność gospodarczą, które nie są wynagradzane przez tych, którzy je otrzymują, takie jak usługi polegające na oferowaniu informacji on-line lub informacji handlowych lub zapewniające narzędzia umożliwiające szukanie, dostęp oraz pozyskiwanie danych. Wykaz przykładowych usług nieobjętych zakresem usługi społeczeństwa informacyjnego stanowi załącznik nr 1 do dyrektywy (UE) 2015/1535;
  3. „eksploracja tekstów i danych” oznacza zautomatyzowaną technikę analityczną służącą do analizowania tekstów i danych w postaci cyfrowej w celu wygenerowania informacji, obejmujących między innymi wzorce, tendencje i korelacje;
  4. „instytucja dziedzictwa kulturowego” oznacza archiwa, instytucje oświatowe w rozumieniu właściwych przepisów, uczelnie, instytuty badawcze prowadzące działalność, o której mowa w art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 30 kwietnia2010r.instytutach badawczych, instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk prowadzące działalność, o której mowa w art. 50 ust. 4 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o Polskiej Akademii Nauk, biblioteki i muzea, a także instytucje kultury, których statutowym zadaniem jest gromadzenie, ochrona i upowszechnianie zbiorów dziedzictwa filmowego lub fonograficznego, oraz publiczne organizacje radiowe i telewizyjne;
  5. wydawcą dziennika lub czasopisma jest podmiot prowadzący działalność gospodarczą sprawujący faktyczną i prawną kontrolę nad wyborem i zestawieniem publikacji prasowych.
    1. w oddziale 3 art. 27 uzyskuje brzmienie:

„Art. 27. Instytucje oświatowe oraz podmioty, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, mogą na potrzeby zilustrowania treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub w celu prowadzenia badań naukowych korzystać z rozpowszechnionych utworów w oryginale i w tłumaczeniu oraz zwielokrotniać w tym celu rozpowszechnione drobne utwory lub fragmenty większych utworów.”

  1. w oddziale 3 po art. 271 dodaje się art. 272-273 w brzmieniu:

„Art. 272

  1. „Instytucjom dziedzictwa kulturowego, podmiotom, których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4–7 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz podmiotom prowadzącym głównie działalność naukową w sposób zorganizowany i ciągły, o którym mowa w art. 7 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, jeśli prowadzą badania w sposób nienastawiony na osiąganie korzyści majątkowych, a w przypadku, gdy takie korzyści majątkowe są osiągane inwestują je w całości we własne badania naukowe, wolno w celu przeprowadzenia badań naukowych na potrzeby eksploracji tekstów i danych zawartych w utworach zwielokrotniać te utwory, o ile podmioty te mają do nich dostęp za zgodą uprawnionego lub na podstawie przepisu prawa.
  2. Kopie fragmentów utworów zwielokrotnionych na podstawie ust. 1 przechowuje się z zachowaniem odpowiedniego poziomu zabezpieczeń przed nieuprawionym dostępem przez okres nie dłuższy niż jest to konieczne dla przeprowadzenia badań naukowych oraz weryfikacji ich wyników.
  3. Uprawnieni mogą stosować środki zapewniające bezpieczeństwo i integralność sieci oraz baz danych, w których przechowywane są utwory zwielokrotnione na podstawie ust. 1.
  4. jeśli z wyników badań prowadzonych z wykorzystaniem eksploracji tekstów i danych może korzystać na preferencyjnych warunkach przedsiębiorca wywierający decydujący wpływ na działalność podmiotu, o którym mowa w ust. 1, w tym mający możliwość wyboru lub odwoływania większości członków organów stanowiących, zarządzających lub kontrolujących działalność takiego podmiotu zależnego lub dysponujący większością głosów w jego organach;
  5. jeśli podmiot prywatny współpracujący z podmiotem, o którym mowa w ust. 1 w ramach partnerstwa publiczno-prywatnego, poza świadczeniem usługi dostarczania technicznych narzędzi do eksploracji tekstów i danych, może uzyskać stały dostęp do zwielokrotnianych utworów lub osiągnąć korzyści majątkowe z wykorzystania wyników badań prowadzonych z wykorzystaniem eksploracji tekstów i danych.
    1. Minister właściwy do spraw kultury po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw nauki określi, w drodze rozporządzania, środki techniczne służące zabezpieczeniu utworów zwielokrotnionych na podstawie ust. 1, obowiązki pracowników upoważnionych przez podmioty,którym mowa w ust. 1 do udziału w eksploracji tekstów i danych oraz środki, które mogą stosować uprawnieni w celu zapewnienia bezpieczeństwa i integralności sieci oraz baz danych na podstawie ust. 3, uwzględniając istniejące możliwości techniczne oraz stosowane standardy i praktyki.

Art. 273

  1. Wolno zwielokrotniać utwory na potrzeby eksploracji tekstów i danych,ile korzystający ma do nich dostęp za zgodą uprawnionego lub na podstawie przepisu prawa, chyba że zostało wyraźnie zastrzeżone, że ich zwielokrotnianie jest zabronione. W przypadku treści, które zostały publicznie udostępnione w internecie, za stosowne uznaje się zastrzeżenie praw za pomocą środków nadających się do odczytu maszynowego, łącznie z metadanymi i warunkami korzystania ze strony internetowej lub usługi.
  2. Kopie utworów zwielokrotnionych na podstawie ust. 1 lub ich fragmentów, korzystający przechowuje z zachowaniem odpowiednich środków technicznych zabezpieczających je przed nieuprawionym dostępem na zasadach określonych w przepisach wykonawczych wydanych na podstawie art.272ust. 5 przez okres nie dłuższy niż jest to konieczne na potrzeby eksploracji tekstów i danych. Niezwłocznie po zakończeniu tego procesu korzystający usuwa kopie w sposób trwały.
  3. Przepisów niniejszego artykułu nie stosuje się do korzystania dozwolonego na podstawie art.272”.
    1. Do programów komputerowych nie stosuje się przepisów art. 16 pkt 3-5, art. 20, art. 23, art. 231, art. 27, art. 272, art. 28, art. 332-335, art. 49 ust. 2, art. 56, art. 60 i art.62.
    2. Do korzystania z programów komputerowych, o którym mowa w art. 74 ust. 4 pkt 1-2, stosuje się art. 273.
  4. w rozdziale 11 po oddziale 31 dodaje się oddział 32 w brzmieniu:

„ODDZIAŁ 32. PRAWO POKREWNE DO PUBLIKACJI PRASOWEJ”

Art. 997

  1. Bez uszczerbku dla praw twórców i innych uprawnionych, wydawcy przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z publikacji prasowej on-line przez dostawców usług społeczeństwa informacyjnego w zakresie:
  2. zwielokrotniania;
    1. udostępniania publikacji prasowej w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niej dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym;
    2. udostępnienie, o którym mowa pod lit. b) obejmuje dostawców usług społeczeństwa informacyjnego świadczących w ramach prowadzonej działalności gospodarczej usługi związane z wykorzystaniem udostępnionej publikacji prasowej.
      1. Prawo, o którym mowa w ust. 1 nie obejmuje:
        1. umieszczenie hiperlinku prowadzącego do publikacji prasowej;
        2. pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów publikacji prasowej.
  3. Wyjątki, o których mowa w ust. 2 nie mogą mieć wpływu na skuteczność praw przewidzianych w ust. 1. Wpływ na skuteczność ma w szczególności sytuacja, w której użycie bardzo krótkich fragmentów zastępuje konieczność zapoznania się z publikacją prasową lub zwalnia czytelnika z obowiązku odwoływania się do niej.
  4. Prawo, o którym mowa w ust. 1, nie podlega zrzeczeniu się. Nie dotyczy to wymagalnych wierzytelności.

Art. 998

  1. Prawo, o którym mowa w art. 997 ust. 1 nie narusza praw twórcy lub innego uprawnionego do utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną włączonych do publikacji prasowej. Twórca lub inny uprawniony zachowuje w szczególności prawo do korzystania z nich w inny sposób niż w ramach publikacji prasowej oraz udzielania osobie trzeciej licencji na takie korzystanie, jeśli korzystanie w ramach publikacji prasowej odbywa się na podstawie licencji niewyłącznej.
  2. Bezskuteczne jest powołanie się na prawo ustanowione w art. 997 ust. 1 w celu zakazania twórcy lub innym uprawnionym korzystania, o którym mowa w art. 998 ust. 1 lub korzystania dotyczącego utworów lub innych przedmiotów objętych ochroną, których ochrona wygasła.

Art. 999

  1. Dostawcy usług społeczeństwa informacyjnego wolno korzystać z publikacji prasowej w zakresie określonym w art. 997 ust. 1 wyłącznie na podstawie umowy zawartej z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania prawami pokrewnymi, chyba że korzystanie to następuje na podstawie odrębnej umowy z wydawcą.
  2. Z tytułu udzielenia licencji, której mowa w ust. 1 wydawcy przysługuje prawo do wynagrodzenia, które ustala się jako udział w przychodach uzyskanych przez dostawcę usług społeczeństwa informacyjnego w wyniku korzystania z publikacji prasowej.
  3. Za korzystanie z publikacji prasowej dozwolone na podstawie art. 273 uprawnionym przysługuje prawo do wynagrodzenia wypłacane za pośrednictwem właściwej organizacji zbiorowego zarządzania prawami pokrewnymi.
  4. Z kwoty uzyskanej przez wydawców tytułem wynagrodzenia, o którym mowa w ust. 2 – 50% przypada twórcom.

Art. 9910 Prawo, o którym mowa w art. 997 ust. 1, wygasa z upływem dwóch lat następujących po roku rozpowszechnienia publikacji prasowej.

Art. 9911 Przepisy ustawy stosuje się do publikacji prasowej, prawo do której przysługuje podmiotowi mającemu siedzibę na terytorium państwa członkowskiego Unii Europejskiej lub państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym.”

„Wykonywanie praw do artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów, nadań programów, pierwszych wydań oraz wydań naukowych i krytycznych oraz publikacji prasowych, podlega odpowiednio ograniczeniom wynikającym z przepisów art. 23–35.”

„Art. 101. Do artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów, nadań programów, pierwszych wydań, wydań naukowych i krytycznych oraz publikacji prasowych stosuje się odpowiednio przepisy art. 1 ust. 4, art. 6, art. 61, art. 8 ust. 2, art. 355-359, art. 35a-35e, art. 39, art. 51, art. 79 i art. 80”.

Art. 2 W ustawie z dnia 15 czerwca 2018 r. o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi (Dz. U 2018, poz. 1293) art. 5 ust. 2 otrzymuje brzmienie:

„W zakresie, w jakim art. 211–213, art. 25 ust. 4, art. 70 ust. 3 oraz art. 999 ust. 1 i 3 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewidują obowiązek zawarcia umowy lub zapłaty wynagrodzenia za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania, prawami danej kategorii uprawnionych do danego rodzaju utworów lub przedmiotów praw pokrewnych na danym polu eksploatacji, którzy nie zawarli umowy o zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi z żadną organizacją, zbiorowo zarządza ta organizacja, która jest reprezentatywna w odniesieniu do tych praw.”

Art. 3. W ustawie z dnia 27 lipca 2001 r. o ochronie baz danych (tekst jedn. Dz. U. 2019, poz.  2134) wprowadza się następujące zmiany:

  1. w art. 2 ust. 1 dodaje się pkt. 5, o następującej treści:

„ 5) eksploracja tekstów i danych – oznacza eksplorację tekstów i danych w zrozumieniu art. 6 ust 1 pkt 23 ustawy z 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych ( tekst jednolity Dz.U. z 2019 r poz. 1231);

  1. w art. 8 ust. 1 pkt 2 otrzymuje brzmienie:

„w charakterze ilustracji lub na potrzeby eksploracji tekstów i danych w celach dydaktycznych lub badawczych, ze wskazaniem źródła, jeżeli takie korzystanie jest uzasadnione niekomercyjnym celem dla którego wykorzystano bazę”;

  1. w art. 8 ust.1 w pkt 4 kropkę zamienia się średnikiem;
  2. w art. 8 ust..1 dodaje się pkt 5 w brzmieniu:

„5) na potrzeby eksploracji tekstów i danych o ile korzystający ma dostęp do bazy za zgodą uprawnionego lub na podstawie przepisów prawa, chyba że zostało wyraźniej zastrzeżone, że takie korzystanie z bazy jest zabronione”.

Art. 4. Przepisy ustawy stosuje się do publikacji prasowej rozpowszechnionej po raz pierwszy po 6 czerwca 2019.

Art. 5. Jeżeli rozpoczęte przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy korzystanie z publikacji prasowej było według przepisów dotychczasowych dozwolone, natomiast po tej dacie wymaga zezwolenia, to może być ono dokończone, pod warunkiem że uprawniony otrzymał stosowne wynagrodzenie. n

UZASADNIENIE

do projektu nowelizacji dyrektywy o prawach pokrewnych

  1. I. CZĘŚĆ OGÓLNA

Projekt służy wdrożeniu przepisów dyrektywy UE 2019/790 (dalej jako: Dyrektywa) w części wprowadzającej prawo pokrewne dla wydawców prasy i agencji prasowych (art. 15 Dyrektywy) oraz wyjątki pozwalające na zwielokrotnienie utworów na potrzeby eksploracji tekstów i danych (art. 3 i 4 Dyrektywy). W odniesieniu do nowego prawa pokrewnego Dyrektywa ma na celu ustanowienie zharmonizowanych zasad ochrony publikacji prasowych. Zgodnie z motywem 55 Dyrektywy, art. 15 ma na celu ustanowienie na poziomie unijnym zharmonizowanej ochrony prawnej publikacji prasowych „w odniesieniu do sposobów korzystania online przez dostawców usług społeczeństwa informacyjnego”. W przypadku wyjątków od praw wyłącznych, który jest ustanawiany na potrzeby eksploracji tekstów i danych, art. 3 Dyrektywy reguluje jego postać niekomercyjną, która ma być wykorzystywana przez instytucje o charakterze naukowym i badawczym uznane przez dane państwo członkowskie UE za działające w interesie publicznym. Z kolei art. 4 Dyrektywy wprowadza wyjątek, który jest adresowany do nieograniczonego podmiotowo kręgu korzystających. Jednocześnie korzystanie może mieć charakter komercyjny (a więc służyć do osiągania w jego wyniku korzyści majątkowych), jednakże kopie zwielokrotnionych utworów winny być zniszczone niezwłocznie po ich wykorzystaniu na potrzeby eksploracji tekstów i danych.

  1. II. CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA

1. Art. 1 pkt 1) projektu

Punkt ten zawiera definicje konieczne do poprawnego wdrożenia art. 2 Dyrektywy w zakresie wskazanym w części ogólnej.

  1. a)

Przepis zawiera definicję najistotniejszego pojęcia związanego z wdrożeniem prawa pokrewnego wydawców prasy tj. „publikacji prasowej”. Pojęcie to opisuje przedmiot ochrony nowego prawa, czyniąc to w sposób bardzo szeroki. Definicja publikacji prasowej składa się z trzech warstw. Pierwsza z nich (pkt 21) lit a) projektu odwołuje się wprost do definicji zawartej w art. 2 pkt 4 Dyrektywy, jak również do motywu 55 Dyrektywy. Do zbioru elementów objętych definicją publikacji prasowej włączono także materiały nieobjęte ochroną prawnoautorską, np. elementy graficzne, tzw. layout, który w praktyce stanowi część każdej publikacji udostępnianej przez wydawców prasy. Dyrektywa w żadnym przypadku nie wyłącza możliwości potraktowania materiałów niepodlegających ochronie w sposób określony w projekcie, a jednocześnie tylko takie ujęcie pozwala na stworzenie efektywnego prawa chroniącego wieloaspektowe nakłady finansowe wydawców prasy. W motywie 58 Dyrektywy wskazano, że: „korzystanie z części publikacji prasowych również zyskało znaczenie gospodarcze.” Ponadto, przemawia za tym konstrukcja samego prawa pokrewnego: skoro obejmuje ono fragment publikacji prasowej („Prawa określone w akapicie pierwszym nie mają zastosowania do pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów publikacji prasowej” – zob. art. 15 ust. 1 in fine Dyrektywy), który oceniany odrębnie może nie spełniać kryteriów ochrony prawnoautorskiej, to tym bardziej pozbawione elementarnej logiki byłoby wyłączenie spod zakresu prawa pokrewnego innych materiałów, które również nie podlegają ochronie prawnoautorskiej, choć niewątpliwie stanowią część publikacji prasowej.

Jednocześnie w celu dostosowywania definicji zawartej w art. 2 pkt 4 Dyrektywy do realiów polskiego rynku wydawniczego i ugruntowanej siatki pojęciowej ustawy z dnia 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe, wskazano – jako przykładowe – typy publikacji periodycznych lub regularnie aktualizowanych: „dziennik” i „czasopismo”. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego[1] nie budzi wątpliwości, że pojęcia te odnoszą się także do publikacji elektronicznych, o ile są one regularnie aktualizowane. Dodatkowo ze względu na konieczność objęcia zakresem prawa pokrewnego treści wytworzonych przez serwisy agencji prasowych definicję uszczegółowiono także przez wskazanie trzech istniejących w Polsce serwisów tego typu.

„Publikacja prasowa” musi mieć „charakter dziennikarski”, co znalazło swoje odzwierciedlenie w treści przepisu. Z uwagi, jednakże na niedookreśloność tego terminu, nie powinien on mieć rozstrzygającego znaczenia dla przedmiotowej kwalifikacji danego materiału. Rzeczywiście istotnym, bo uchwytnym kryterium, powinna być odpowiedzialność redakcyjna, faktyczna i prawna kontrola danego wydawcy prasowego. Ani „periodyczność”, ani „regularne aktualizowanie” w rozumieniu przepisu nie wymagają z góry ustalonego cyklu aktualizacji. W szczególności publikacje internetowe mogą być aktualizowane ad hoc, w zależności od zaistniałej potrzeby. Z drugiej strony, blogi, które nie stanowią inicjatywy wydawcy prasy, a w konsekwencji nie podlegają jego nadzorowi, nie będą publikacjami prasowymi.

Każdy podmiot, który rozpowszechnia publikację prasową zgodnie z omawianym przepisem, będzie wydawcą prasy w rozumieniu Dyrektywy i korzysta z ochrony swojej publikacji prasowej. Jednocześnie pojęcie to nie ogranicza się do tradycyjnych wydawców prasowych lub agencji prasowych, które są wyraźnie wymienione w Dyrektywie.

Poza zakresem pojęcia „publikacja prasowa” (pkt 21 lit b projektu), a tym samym poza zakresem ochrony – w ślad za Dyrektywą – znalazły się zbiory utworów i innych przedmiotów objętych ochroną rozpowszechnione w czasopiśmie wydawanym dla celów naukowych lub akademickich. Projekt wskazuje przykładowych wydawców czasopism tego typu, odwołując się do listy wydawnictw zawartej w wykazie stanowiącym załącznik do Komunikatu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego, o którym mowa w art. 267 ust. 3 ustawy z dnia 2 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce.

Trzecia warstwa definicji (pkt 21 lit. c projektu) służy objęciu zakresem prawa pokrewnego innych elementów zbioru, jakim jest publikacja prasowa, które powinny podlegać ochronie. W tym wypadku chodzi przede wszystkim o utwory inne niż słowne, które stanowią część publikacji prasowej – tj. utwory graficzne i fotograficzne. Objęcie ich ochroną wynika wprost z przyjęcia w art. 2 pkt 4 Dyrektywy, że publikacja prasowa musi składać się „głównie”, a więc nie „wyłącznie”, z utworów słownych, tj. tekstów dziennikarskich. Określenie „głównie” nie zostało wyjaśnione w treści Dyrektywy, choć winno być ono intuicyjnie zrozumiałe. Przykładowo, udostępniane on-line przez nadawców treści audiowizualne nie będą objęte prawem pokrewnym, bowiem składają się one wyłącznie lub przede wszystkim z utworów innych niż słowne.

Z kolei wskazanie w definicji publikacji prasowej, że uprawniony do niej podmiot ponosi odpowiedzialność redakcyjną i prawną za zestawione i rozpowszechniane treści, wyłącza spod ochrony – w ślad za motywem 56 in fine Dyrektywy – podmioty udostępniające strony internetowe, takie jak blogi dostarczające informacji w ramach działalności, która nie jest prowadzona z inicjatywy wydawcy, na redakcyjną odpowiedzialność i pod kontrolą dostawcy takiej usługi.

  1. b)

Przepis zawiera definicję usługi społeczeństwa informacyjnego, która jest konieczna, by precyzyjnie określić zakres prawa pokrewnego wydawców prasy. Definicja ta obejmuje w szczególności wyszukiwarki internetowe, agregatory wiadomości i usługi świadczone przez platformy mediów społecznościowych, niezależnie od tego, czy ich usługi są dostępne bezpłatnie, czy też podlegają opłacie przez użytkownika. Zgodnie z art. 15 ust. 1 zd. 1 Dyrektywy, dotyczy ono wyłącznie określonych form eksploatacji publikacji prasowych (zwielokrotnienie i udostępnianie na żądanie) dokonywanej on-line właśnie w ramach usług świadczonych przez dostawców usług społeczeństwa informacyjnego. Definicja odwołuje się wprost do pojęcia takiej usługi określonego w art. 1 ust. 1 lit. b) dyrektywy (UE) 2015/1535, co stanowi kalkę rozwiązania zawartego w art. 2 pkt 5 Dyrektywy. Z przyjęcia takiego odwołania wynikają określone konsekwencje.

Po pierwsze, odwołanie się do usługi oznacza, że prawem pokrewnym wydawców objęte są wyłącznie akty dokonywane przez podmioty w ramach wykonywanej działalności gospodarczej, tzn. działalności prowadzonej w sposób zorganizowany, ciągły i ukierunkowany na osiąganie zysku. W ten sposób pośrednio przesądzono także – w ślad za art. 15 ust. 1 zd. 2 Dyrektywy – że zgody uprawnionego do publikacji prasowej nie wymagają akty jej eksploatacji podejmowane w ramach użytków prywatnych i niekomercyjnych przez indywidualnych użytkowników internetu. Skoro projekt wymaga, by zakresem prawa pokrewnego objęte były wyłącznie akty dokonywane w ramach wykonywanej działalności gospodarczej, konsekwentnie wyłączne spod tego zakresu są akty eksploatacji niemające tego charakteru. Rozwinięcie tego rozwiązania jest zawarte w art. 997 ust. 1 projektu, który wprost przesądza, że zakresem prawa pokrewnego objęte są wyłącznie określone akty eksploatacji służące dostawcom usług społeczeństwa informacyjnego do świadczenia usług w ramach ich działalności gospodarczej dokonywane z użyciem publikacji prasowej.

Po drugie, przyjęte odwołanie prowadzi do objęcia zakresem prawa pokrewnego – w zgodzie z Dyrektywą – wszystkich form korzystania z publikacji prasowych bez względu na rodzaj świadczonej usługi online (np. w ramach usług wyszukiwania treści, ich monitorowania, agregowania – por. motyw 58 Dyrektywy). W takim wypadku interpretacji pojęcia usługi służyć może – w razie potrzeby – motyw 18 dyrektywy 2000/31/WE[2], który m.in. przesądza, że usługą społeczeństwa informacyjnego są także „[…]usługi, które nie są wynagradzane przez tych, którzy je otrzymują, takie jak usługi polegające na oferowaniu informacji on-line lub informacji handlowych lub zapewniających narzędzia umożliwiające szukanie, dostęp oraz pozyskiwanie danych; w usługach społeczeństwa informacyjnego mieszczą się także usługi, które polegają na przekazywaniu informacji poprzez sieć komunikacyjną”.

Przyjęta definicja „usługi społeczeństwa informacyjnego” odnosząca się do powyższych uzasadnień, wynika nade wszystko z brzmienia art. 2 pkt 5 Dyrektywy, powołującego się na art. 1 ust. 1 lit. b dyrektywy (UE) 2015/1535 z 9 września 2015 roku, w której przyjmuje się następujące rozumienie poszczególnych członów definicji: na odległość – oznacza, że usługa świadczona jest bez równoczesnej obecności stron; drogą elektroniczną – oznacza, iż usługa jest wysyłana i odbierana w miejscu przeznaczenia za pomocą sprzętu elektronicznego do przetwarzania (włącznie z kompresją cyfrową) oraz przechowywania danych, która jest całkowicie przesyłana, kierowana i otrzymywana za pomocą kabla, fal radiowych, środków optycznych lub innych środków elektromagnetycznych; na indywidualne żądanie odbiorcy usług – oznacza, że usługa świadczona jest poprzez przesyłanie danych na indywidualne żądanie; usługa świadczona za wynagrodzeniem – oznacza również usługi, stanowiące działalność gospodarczą, które nie są wynagradzane przez tych, którzy je otrzymują, takie jak usługi polegające na oferowaniu informacji on-line lub informacji handlowych lub zapewniających narzędzia umożliwiające szukanie, dostęp oraz pozyskiwanie danych; w usługach społeczeństwa informacyjnego mieszczą się także usługi, które polegają na przekazywaniu informacji poprzez sieć komunikacyjną, na zapewnianiu możliwości dostępu do sieci komunikacyjnej lub na hostingu informacji przekazywanych przez usługobiorcę.

  1. c)

Definicja „eksploracji tekstów i danych” jest dokładnym odwzorowaniem art. 2 pkt 2 Dyrektywy, koniecznym do prawidłowego wdrożenia wyjątków ustanawianych przez Dyrektywę.

  1. d)

Dodanie definicji instytucji dziedzictwa kulturowego służy uproszczeniu tekstu obowiązującej ustawy o pr. aut. oraz przygotowaniu siatki pojęciowej przydatnej przy wdrożeniu innych przepisów Dyrektywy, niż tylko wyjątki wprowadzane na potrzeby eksploracji tekstów i danych, a mianowicie innych wyjątków ustanawianych przez tę Dyrektywę oraz przepisów o utworach niedostępnych w obrocie handlowym (art. 8 – 11 Dyrektywy). Posłużenie się zbiorczą definicją, zawartą w art. 2 pkt 3 Dyrektywy z uwzględnieniem specyfiki polskiego sektora przemysłów kreatywnych umożliwi zmianę techniki legislacyjnej i wyeliminowanie z treści ustawy o pr. aut długich list podmiotów, które zmieszczą się obecnie „pod kapeluszem” zbiorczej definicji (wyliczenia takie są zawarte, np. w art. 355 ust. 2, art. 3510 ust. 2 ustawy o pr. aut). Jednocześnie definicja taka jest konieczna, by prawidłowo wdrożyć niekomercyjny wyjątek na potrzeby eksploracji tekstów i danych (art. 3 Dyrektywy), który został ustanowiony m.in. na rzecz instytucji dziedzictwa kulturowego.

  1. e)

Celem Dyrektywy jest przyznanie praw pokrewnych wydawcom prasy i agencjom informacyjnym jako usługodawcom rozpowszechniającym publikacje prasowe. Biorąc pod uwagę przepisy ustawy prawo prasowe i ustawy prawo autorskie, odnoszące się do pojęcia wydawcy zachodzi potrzeba zdefiniowania wydawcy na potrzeby Dyrektywy jak to ma miejsce w przypadku publikacji prasowej i wydawnictwa prasowego.

2. Art. 1 pkt 2 projektu

Celem przepisu jest dostosowanie norm dotyczących zakresu korzystania z tzw. wyjątku naukowego do art. 5 ust. 3 lit. a dyrektywy 2001/29/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 maja 2001 r. w sprawie harmonizacji niektórych aspektów praw autorskich i pokrewnych w społeczeństwie informacyjnym. Do 2018 roku przepis ten odwoływał się prawidłowo i zgodnie z intencją europejskiego prawodawcy do korzystania z utworów do celów „badań naukowych”. W wyniku uchwalenia ustawy z dnia 2 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, zakres dozwolonego użytku został rozszerzony w stopniu wykraczającym poza normy europejskie. Obecnie pozwala on na korzystanie „w celu prowadzenia działalności naukowej”, co jest pojęciem szerszym, niedookreślonym i sprzecznym z jednoznacznym brzmieniem przepisów prawa europejskiego. Stąd też zachodzi konieczność zmiany brzmienia art. 27 pr. aut.

3. Art. 1 pkt. 3 projektu

  1. a) dodawany art. 272

aa) Ustęp 1 wprowadzanego przepisu określa krąg podmiotów upoważnionych do dokonywania zwielokrotnienia na potrzeby eksploracji tekstów i danych do celów niekomercyjnych. Art. 2 pkt 1 Dyrektywy zawiera definicję „organizacji badawczej”, a art. 2 pkt 3 – definicję „instytucji dziedzictwa kulturowego”. Obie kategorie podmiotów są upoważnione do korzystania z tzw. niekomercyjnego wyjątku na potrzeby eksploracji tekstów i danych. O ile dla podmiotów określonych zbiorczo jako „instytucje dziedzictwa kulturowego” łatwo jest odnaleźć stosowne odpowiedniki w polskim porządku prawnym, o tyle określenie kręgu podmiotów będących organizacjami badawczymi w polskim porządku prawnym jest bardziej skomplikowane. Krąg takich podmiotów z jednej strony zawiera instytucje uznane za realizujące w tym obszarze misję służąca interesowi publicznemu – w tym wypadku przyjąć należy, że są to podmioty, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 1, 2 i 4-7 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym. Z drugiej zaś strony, dodatkowo – w celu zrealizowania celu Dyrektywy, którym jest w wypadku art. 3 zapewnienie możliwości korzystania z wyjątku przez wszystkie podmioty prowadzące w danym kraju badania naukowe dla celów niekomercyjnych – zasadne wydaje się dodanie do kręgu beneficjentów wprowadzanego wyjątku podmiotów, o których mowa w art. 7 ust. 1 pkt 8 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. Chodzi o „inne podmioty prowadzące głównie działalność naukową w sposób samodzielny i ciągły”. W ich przypadku warunkiem skorzystania z wyjątku powinno być prowadzenie badań naukowych w sposób nienastawiony na osiąganie korzyści majątkowych, a w przypadku, gdy takie korzyści majątkowe są osiągane, inwestowanie ich w całości we własne badania naukowe. Wprowadzenie takiego koniecznego warunku zawęża zakres zastosowania wyjątku – w ślad za art. 3 Dyrektywy – faktycznie do instytucji działających w celach niekomercyjnych.

Pozostałe elementy zawarte w ust. 1 są przeniesieniem do polskiego porządku prawnego treści art. 3 ust. 1 Dyrektywy, który wprost przesądza, że wyjątkiem objęte jest wyłącznie prawo do zwielokrotnienia, o ile beneficjent ma legalny (tj. uzyskany za zgodą uprawnionego lub na podstawie przepisu prawa ustanawiającego dozwolony użytek) dostęp do zwielokrotnianych utworów.

bb) Ustęp 2 wprowadzanego przepisu odzwierciedla normę zawartą w art. 3 ust. 2 Dyrektywy, która nakazuje, by utwory lub przedmioty praw pokrewnych zwielokrotnione na podstawie wyjątku przechowywano z zachowaniem odpowiednich zabezpieczeń technicznych przed nieuprawnionym dostępem. Ten sam przepis określa także czas przechowywania kopii, wskazując, że nie powinien on być dłuższy niż jest to konieczne do weryfikacji wyników badań przeprowadzonych z wykorzystaniem technik eksploracji tekstów i danych.

cc) Ustęp 3 stanowi wdrożenie art. 3 ust. 3 Dyrektywy, który pozwala uprawnionym na stosowanie środków służących zapewnieniu bezpieczeństwa i integralności sieci oraz baz danych wykorzystywanych do przechowywania zwielokrotnionych utworów lub przedmiotów praw pokrewnych.

dd) Ustęp 4 analizowanego artykułu stanowi wdrożenie fragmentu art. 2 pkt 1 Dyrektywy. Wyłącza on możliwość zastosowania wyjątku, jeśli z wyników badań miałaby korzystać na preferencyjnych warunkach podmiot komercyjny:

–        mogący w różnej formie wywierać decydujący wpływ na działalność beneficjenta wyjątku, w tym przez wybór lub powołanie większości członków organów stanowiących, zarządzających lub kontrolujących takiego beneficjenta;

–        związany z beneficjentem wyjątku przez umowę partnerstwa prywatno-publicznego, która zapewniałaby mu stały dostęp do zwielokrotnianych utworów lub osiąganie korzyści majątkowej z wykorzystania wyników badań wykorzystujących techniki eksploracji tekstów i danych.

Celem takiego wyłączenia jest wdrożenie w praktyce zasady ujętej wprost w motywie 12 Dyrektywy. Chodzi o to, by uniemożliwić podmiotom komercyjnym, które sprawują kontrolę nad organizacjami badawczymi lub działają wraz z nimi na podstawie umów o partnerstwie publiczno-prywatnym, korzystania z wyjątku lub dostępu na preferencyjnych warunkach do wyników badań naukowych uzyskanych dzięki posłużeniu się wyjątkiem ustanawianym dla organizacji działających w interesie publicznym, a nie prywatnym.

ee) Ustęp 5 pozwala na wydanie rozporządzenia doprecyzowującego minimalne standardy dotyczące:

–        środków zabezpieczeń zwielokrotnionych utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, na których stosowanie pozwala art. 272 ust. 2 projektu;

–        środków służących – zgodnie z art. 272 ust. 3 projektu – zapewnieniu bezpieczeństwa i integralności sieci oraz baz danych, w których zwarte są kopie zwielokrotnionych utworów lub przedmiotów praw pokrewnych;

–        obowiązki pracowników upoważnionych przez beneficjentów wyjątku związane z korzystaniem ze zwielokrotnionych utworów lub przedmiotów praw pokrewnych w trakcie eksploracji tekstów i danych.

Określenie tego rodzaju standardów stanowi doprecyzowanie ogólnych norm zawartych w art. 272 ust. 2-3 projektu. Dodatkowo pozwoliłoby na stworzenie wspólnych standardów dla całego sektora instytucji kultury i instytucji badawczych, które podlegają nadzorowi ministrów upoważnionych do wspólnego wydania stosownego rozporządzenia.

b) dodawany art. 273

aa) Ustęp 1 przepisu dodawanego służy bezpośrednio wdrożeniu art. 4 ust. 1 Dyrektywy, tj. niekomercyjnego wyjątku od wyłącznego prawa do zwielokrotniania utworów na potrzeby eksploracji tekstów i danych. W przypadku innych przedmiotów ochrony niż utwory, wyjątek ten jest wdrażany przez zmianę art. 77 ustawy o pr. aut (programy komputerowe), art. 100 ustawy o pr. aut (przedmioty praw pokrewnych) oraz art. 8 ust. 1 ustawy o ochronie baz danych (bazy danych).

bb) Przepis zawiera – dozwoloną przez art. 4 ust. 3 Dyrektywy – możliwość zastrzeżenia przez uprawnionego, że zwielokrotnianie dokonywane przez beneficjenta wyjątku jest zabronione. Zastrzeżenie musi być wyraźne i w przypadku treści, które zostały podane do publicznej wiadomości w internecie powinno zostać zrealizowane w sposób umożliwiający jego maszynowy odczyt. Przepis oddaje także intencje prawodawcy unijnego zawarte w motywie 18 Dyrektywy: „W przypadku treści, które zostały podane do publicznej wiadomości w internecie, za stosowne powinno się wyłącznie uznać zastrzeżenie tych praw za pomocą środków nadających się do odczytu maszynowego, łącznie z metadanymi i warunkami korzystania ze strony internetowej lub usługi”.

cc) Ostatnim elementem zawartym w ust. 1 jest przesłanka legalnego dostępu do utworów, by móc dokonywać ich zwielokrotnienia na podstawie ustanawianego wyjątku. Nie budzi ona wątpliwości w świetle orzecznictwa TSUE.

dd) Ustęp 2 wprowadzanego przepisu stanowi wdrożenie art. 4 ust. 2 Dyrektywy, nakazującego beneficjentowi wyjątku zniszczenie utworów lub fragmentów baz danych, które zostały zwielokrotnione na jego podstawie, niezwłocznie po zakończeniu procesu eksploracji tekstów i danych. Ustanawia więc w tym względzie standardy bardziej rygorystyczne niż w przypadku wyjątku ustanawianego przez art. 3 Dyrektywy. Jednocześnie przepis ten nakazuje beneficjentowi wyjątku zastosowania zabezpieczeń technicznych chroniących przed nieuprawnionym dostępem do wykonywanych kopii na zasadach identycznych jak odnoszące się do instytucji badawczych i instytucji dziedzictwa kulturowego do czasu trwałego zniszczenia tych kopii.

ee) Ustęp 3 przywołanego przepisu stanowi wdrożenie art. 4 ust. 4 Dyrektywy nakazującego rozgraniczyć korzystanie na podstawie wyjątku niekomercyjnego (art. 3 Dyrektywy) od wyjątku komercyjnego na potrzeby eksploracji tekstów i danych (art. 4 Dyrektywy). Organizacje badawcze i instytucje dziedzictwa kulturowego, które są uprawnione do zwielokrotniania utworów na podstawie pierwszego wyjątku (tj. zawartego w art. 272 projektu) nie mogą opierać się w tym względzie na wyjątku drugim.

4. Art. 1 pkt 4 projektu

Zmiana przepisu wyłącza zastosowania nowego wyjątku od praw wyłącznych, który został ustanowiony przez art. 272 projektu w odniesieniu do programów komputerowych. Jednocześnie wyłączenie to nie jest pełne. Nie dotyczy zwielokrotnienia programów komputerowych oraz dokonywania w nim zmian, które jest dozwolone przez art. 4 ust. 1 Dyrektywy w przypadku komercyjnego wyjątku ustanawianego przez art. 273 projektu. W ustawie o pr. aut. te formy eksploatacji zostały wskazane w art. 74 ust. 4 pkt 1 -2. W konsekwencji do art. 77 ustawy o pr. aut dodano ust. 2, który pozwala na dokonywanie na podstawie wyjątku ustanawianego przez art. 273 projektu eksploatacji opisanej w art. 74 ust. 4 pkt 1 -2 ustawy o pr. aut. Dodany ustęp służy zapewnieniu zgodności projektu z prawem europejskim.

5. Art. 1 pkt 5 projektu

  1. a) dodawany art. 997 projektu

aa) Ustęp 1 ustanawia prawo pokrewne wydawców prasy, o którym mowa w art. 15 ust. 1 Dyrektywy. Analizowany ustęp określa zakres nowego prawa, wskazując, że wydawcy przysługuje wyłączne prawo do rozporządzania i korzystania z publikacji prasowych przez ich zwielokrotnianie oraz udostępniania ich w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niej dostęp w miejscu i czasie przez siebie wybranym. Te formy korzystania odpowiadają art. 2 i 3 ust. 2 dyrektywy 2001/29/WE. Jednocześnie istotne jest przesądzenie wprost, że uprawnienie wydawcy nie narusza praw twórców i innych uprawnionych, a uzyskania licencji wymaga wyłącznie korzystanie z publikacji prasowych przez dostawców usług społeczeństwa informacyjnego, gdy świadczą oni usługi w ramach działalności gospodarczej z wykorzystaniem tych publikacji. W tej sytuacji zakres prawa pokrewnego obejmuje tylko określone sposoby korzystania przez ściśle wskazaną kategorię użytkowników (dostawców usług społeczeństwa informacyjnego

A contrario, nie budzi wątpliwości, że – zgodnie z art. 15 ust. 1 zd. 2 Dyrektywy – zakres prawa wyłącznego wydawcy nie obejmuje jakiejkolwiek aktywności dotyczącej publikacji prasowej, która jest dokonywana przez indywidualnych użytkowników sieci. Jednocześnie nie ma potrzeby literalnej transpozycji art. 15 ust. 1 zd. 2 Dyrektywy do polskiego porządku prawnego, bowiem wyłączenie spod prawa indywidualnych aktów korzystania przez użytkowników sieci wynika już z samego zakresu uprawnienia wydawców prasowych.

bb) Ustęp 2 lit a przesądza wprost, że nie wymaga zgody uprawnionego z tytułu prawa pokrewnego udostępnienie hyperlinku i to niezależnie od celu (komercyjnego lub niekomercyjnego) takiego działania. Jednocześnie przepis precyzuje, że chodzi o konkretną postać linku, czyli hyperlink rozumiany jako rodzaj hiperłącza będącego tekstowym adresem strony internetowej, pod którym zlokalizowany jest określony materiał (zob. np. orzeczenie TSUE, C-466/12, ECLI:EU:C:2014:76 – Svensson; C-160/15, ECLI:EU:C:2016:644 – GS Media). Oznacza to wykluczenie linków „nieklikających”, wykorzystujących technikę framingu lub zbliżoną technologię.

Należy jednocześnie rozróżnić pomiędzy utworzeniem hiperłącza jako informatycznego odniesienia do publikacji prasowej lub jego części, a wykorzystaniem publikacji prasowej do zilustrowania takiego hiperłącza. Z oczywistych powodów przewidziany dla hiperłączy wyjątek nie obejmuje drugiej sytuacji, tj. treści publikacji prasowej. O tym, w jakim stopniu publikacja prasowa może być wykorzystana bez zgody wydawcy, decydują ogólne zasady na podstawie art. 15 ust. 1 pkt 4 Dyrektywy, które dozwalają na użycie pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów publikacji prasowej.

Dodawany przepis stanowi wdrożenie art. 15 ust. 1 zd. 3 Dyrektywy. Takie wdrożenie przywołanego przepisu opiera się na założeniu, że unijny prawodawca nie zamierzał przenosić w Dyrektywie dotychczasowych reguł dotyczących linkowania, które wynikają z orzecznictwa TSUE. Wniosek jest tym bardziej uprawniony, że zdanie normatywne dotyczące linkowania jest zawarte wyłącznie w części Dyrektywy ustanawiającej szczególną regulację dotyczącą tylko jednego sektora kreatywnego – wydawców prasy. W tej sytuacji przyjąć należy, że jedynym celem unijnego prawodawcy było wyłączenie spod ochrony – ze względu na konieczność ochrony wolności słowa i swobody rozpowszechniania informacji – wszelkich odnośników odsyłających do publikacji prasowych udostępnionych na innych stronach internetowych, ale rozumianych wąsko – nie mogą one zastąpić potrzeby zapoznania się odbiorcy ze źródłową publikacją prasową. W świetle takiej, w pełni uzasadnionej interpretacji, art. 15 ust. 1 zd. 3 Dyrektywy służy usunięciu luki prawnej, która mogłaby powstać, gdyby sama publikacja prasowa podlegała wprawdzie ochronie, ale publikowanie odesłań do niej, nawet zawierających jej chronione, istotne fragmenty spod ochrony byłoby już wyłączone.

Ustęp 2 lit b proponowanego przepisu stanowi realizację wyłączenia spod ochrony prawa pokrewnego „pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów publikacji prasowej” wyznaczoną w art. 15 ust. 1 zd. 4 Dyrektywy. Ani pojęcie „pojedynczego słowa”, ani „bardzo krótkiego fragmentu” nie zostały zdefiniowane w Dyrektywie. Zgodnie z powszechnie akceptowaną zasadą autonomicznej wykładni pojęć funkcjonujących w unijnych aktach prawa, winny być one interpretowane w świetle motywu 58 Dyrektywy, wedle którego „Biorąc pod uwagę ogromną agregację i ogromne wykorzystywanie publikacji prasowych przez dostawców usług społeczeństwa informacyjnego, ważne jest, aby wyłączenie dotyczące bardzo krótkich fragmentów zostało zinterpretowane w sposób niewpływający na skuteczność praw przewidzianych w niniejszej dyrektywie”.

Powyższe sprawia, że interpretacja sformułowania „pojedyncze słowa lub bardzo krótkie fragmenty publikacji prasowej” musi w każdym przypadku zapewnić utrzymaną na najwyższym poziomie efektywność ochrony praw wydawców prasowych. Motyw 58 wskazuje expressis verbis na to, iż korzystanie z części publikacji prasowych już zyskało znaczenie gospodarcze.

„Pojedyncze słowa” oraz „bardzo krótkie fragmenty publikacji prasowej” w istocie rzeczy stanowią wyrażenia synonimiczne. Z jednej strony to pojedyncze słowa składają się na „bardzo krótkie fragmenty”, a z drugiej – „bardzo krótkie fragmenty” budowane są przez pojedyncze słowa. Zwrot „pojedyncze słowa” oznacza grupę słów wprawdzie większą niż jedno, lecz jednocześnie niewiele więcej niż jedno, albo inaczej: oznacza grupę słów ograniczoną do absolutnego minimum. To z kolei wynika zarówno z interpretacji określenia „bardzo krótkie fragmenty”, jak i – o czym była już mowa – z dążenia do zabezpieczenia efektywności nowego prawa pokrewnego.

Doprecyzowania, kosztem utraty elastyczności, wymaga szczególnie druga część tego zdania. Zapewnienie skuteczności praw pokrewnych, o której mowa w ww. motywie 58 Dyrektywy. W tym celu wprowadza się ustęp 3, w którym wyraźnie zapisuje się kwestię substytucji. Ograniczenie zakresu przedmiotowego dyrektywy – wykorzystanie pojedynczych słów lub bardzo krótkich fragmentów publikacji prasowych – nie może zastępować potrzeby zapoznania się z publikacją prasową. W przeciwnym razie przedmiotowa skuteczność zostałaby ograniczona.

Zachowanie precyzji poprzez wskazanie konkretnej liczby słów znajduje swoje uzasadnienie także w specyfice korzystania usług społeczeństwa informacyjnego, które co do zasady mają charakter zautomatyzowany, a tym samym wymagają technicznego wdrożenia w algorytmach sterujących oprogramowaniem. Ustanowienie precyzyjnej granicy przyczyni się do zyskania pewności prawnej u podmiotów legalnie eksploatujących publikacje prasowe.

Na marginesie, korzystanie przez beneficjentów z wprowadzonego wyjątku („pojedyncze słowa lub bardzo krótkie fragmenty publikacji prasowej”) z fragmentów innych niż tekst, czyli np. ze zdjęć, grafiki, treści audialnych bądź audiowizualnych, jest wykluczone. Takie działanie będzie podlegać ogólnym zasadom korzystania z cudzych treści.

cc) Ustęp 4 przesądza, że prawo pokrewne nie podlega zrzeczeniu. Nie odnosi się to do wymagalnych wierzytelności uzyskanych z tytułu tego prawa. Celem tego rozwiązania jest ochrona interesów twórców, w tym dziennikarzy, którym przysługuje połowa przychodów z praw uzyskiwanego przez wydawców prasy z tytułu eksploatacji przedmiotów prawa pokrewnego. Ewentualne zrzeczenie się prawa pokrewnego przez wydawcę prowadziłoby do pokrzywdzenia twórców. Nie mają oni żadnego wpływu na sposób rozporządzania przez wydawcę przysługującym mu prawem, a jednocześnie w wyniku zrzeczenia się prawa pozbawieni byliby w ogóle możliwości uzyskania należnego wynagrodzenia.

  1. b) dodawany art. 998 projektu

aa) Ustęp 1 przesądza, że relacja między prawem pokrewnym wydawcy a prawami autorskimi przysługującymi uprawnionym do utworów włączonych do publikacji prasowej jest rozłączna. Stanowi to przeniesienie do polskiej ustawy normy zawartej w art. 15 ust. 2 zd. 2 Dyrektywy. Jednocześnie w treści przepisu wprost doprecyzowano jakie praktyczne skutki ma rozdzielenie obu praw. Po pierwsze, twórca lub inny uprawniony zachowuje w szczególności prawo do korzystania ze stworzonych przez siebie utworów, które zostały włączone do publikacji prasowej. Po drugie, zachowują oni – co zresztą jest oczywiste – prawo do udzielania osobie trzeciej licencji na korzystanie z przysługujących im utworów lub przedmiotów praw pokrewnych, jeśli korzystanie w ramach publikacji prasowej odbywa się na podstawie licencji niewyłącznej.

bb) Konsekwentnie ust. 2 określa trzeci skutek rozłącznej relacji między wprowadzanym prawem pokrewnym wydawców a prawami autorskimi do utworów wchodzących w skład publikacji prasowej. Element zakazowy prawa pokrewnego, który przysługuje wydawcom, nie może być przez nich wykorzystywany do zakazania uprawnionym korzystania z przysługujących im utworów lub przedmiotów praw pokrewnych. Ta sama zasada powinna być tym bardziej odniesiona do korzystania z utworów lub innych przedmiotów ochrony, których ochrona wygasła.

  1. c) dodawany art. 999 projektu

aa) Ustęp 1 proponowanego art. 999 ustanawia obowiązek pośrednictwa właściwej organizacji zbiorowego zarządzania. W konsekwencji dostawca usług społeczeństwa informacyjnego ma obowiązek zawarcia umowy licencyjnej pozwalającej na korzystanie z publikacji prasowych w zakresie wskazanym w art. 997 ust. 1 projektu z właściwą organizacją zbiorowego zarządzania. Jednocześnie obowiązek ten nie aktualizuje się, jeśli dostawca zawarł stosowną umowę bezpośrednio z uprawnionym z tytułu prawa pokrewnego. Przyjęcie takiego rozwiązania – od dawna znanego w polskim systemie prawa autorskiego – wynika z konieczności zapewnienia efektywnego licencjonowania oraz pewności prawnej użytkownikom. Ze względu na charakter eksploatacji nie są oni w stanie – z przyczyn obiektywnych – uzyskać licencji bezpośrednio od wszystkich uprawnionych, których repertuar eksploatują. Jednocześnie użytkownicy zainteresowani są nabyciem licencji na cały repertuar, który powinien być zagregowany u jednego pośrednika (por. uzasadnienie do art. 2 projektu).

bb) Ustęp 2 wskazuje podstawę ustalania wynagrodzenia uprawnionego z tytułu publikacji prasowej. W tym wypadku powinny być wzięte pod uwagę wszystkie bezpośrednie i pośrednie (np. związane z wyświetlaniem reklam w danym serwisie[3], czy nawet wzrostem popularności lub prestiżu danego serwisu, co przyczynia się do powstania dodatkowych zysków usługodawcy w zupełnie innej sferze jego działalności) przychody uzyskane przez dostawcę usług społeczeństwa informacyjnego w wyniku korzystania z publikacji prasowej.

cc) Ustęp 3 ustanawia prawo do wynagrodzenia na rzecz uprawnionych z tytułu publikacji prasowej związane z możliwością ich zwielokrotniania na podstawie wprowadzanego przez art. 273 projektu dozwolonego użytku na potrzeby eksploracji tekstów i danych dla podmiotów działających na zasadach komercyjnych. Przyznanie wynagrodzenia w tym wypadku wynika z możliwości wykorzystywania eksploracji tekstów i danych do tworzenia usług konkurencyjnych wobec wydawców (np. automatycznego generowania wiadomości na podstawie danych zebranych z portali informacyjnych). W świetle powyższego wprowadzenie prawa do swoistej rekompensaty można w takiej sytuacji uznać za proporcjonalne.

dd). Ustęp 4 wprowadzanego przepisu stanowi wdrożenie art. 15 ust. 5 Dyrektywy, który przyznaje twórcom udział w wynagrodzeniu uzyskiwanym przez wydawców z tytułu ustanawianego prawa pokrewnego. Udział po przeprowadzeniu szerokich konsultacji środowiskowych został określony na poziomie 50 % przychodów uzyskiwanych z tego tytułu. Przyjęto, że taki udział sprawiedliwie odzwierciedla wkład twórców w powstanie publikacji prasowej.

  1. d) dodawany art. 9910 projektu

Przepis stanowi wdrożenie art. 15 ust. 4 zd. 1 Dyrektywy, który określa czas ochrony publikacji prasowej, wiążąc go z upływem dwóch lat następujących po roku jej opublikowania.

  1. e) dodawany art. 9911 projektu

Przepis przesądza, że ochronie podlegają wyłącznie publikacje prasowe, prawa do których należą do podmiotów mających siedzibę na terenie państwa członkowskiego UE oraz państw członkowskich Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Taki zakres ochrony przyznanej przez prawo europejskie wynika jednoznacznie z treści motywu 55 Dyrektywy.

6. Art. 1 pkt 6 projektu

Celem tego przepisu jest zastosowanie wobec publikacji prasowych tych samych wyjątków w postaci określonych w art. 23-35 ustawy o pr. aut przypadków dozwolonego użytku publicznego i prywatnego, jakie są stosowane wobec innych utworów lub przedmiotów praw pokrewnych.

7. Art. 1 pkt 7 projektu

Celem tego przepisu jest zastosowanie wobec praw pokrewnych wydawców tych samych zasad, które odnoszą się do innych przedmiotów praw pokrewnych (np. artystycznych wykonań, praw do fonogramów, praw do wideogramów). Najistotniejszymi w praktyce odwołaniami są:

–        art. 355-359 ustawy o pr. aut skutkujące zastosowaniem wobec publikacji prasowych norm dotyczących utworów osieroconych;

–        art. 35a-35e ustawy o pr. aut skutkujące zastosowaniem wobec publikacji prasowych norm dotyczących dozwolonego użytku na rzecz osób niepełnosprawnych;

–        art. 39 ustawy o pr. aut określający zasady liczenia czasu ochrony praw publikacji prasowych w ten sam sposób, w jakim liczy się on dla utworów i przedmiotów praw pokrewnych. Dzięki temu odwołaniu zostaje wdrożony art. 15 ust. 4 zd. 2 Dyrektywy;

–        art. 79 i art. 80 ustawy o pr. aut określający identyczne zasady ochrony prawa pokrewnego wydawców prasy przed jego naruszeniami jak w przypadku utworów i innych przedmiotów praw pokrewnych.

8. Art. 2 projektu

Celem projektowanego przepisu jest zapewnienie w praktyce funkcjonowania mechanizmu licencjonowania publikacji prasowych. Dodawany nowelizacją art. 999 ust. 1 ustanowił w wypadku tego licencjonowania obowiązkowe względne pośrednictwo organizacji zbiorowego zarządzania. Konstrukcje tego rodzaju są znane w polskim prawie autorskim od 1994 roku. Aktualnie dotyczą one m.in. nadawania drobnych utworów słownych i słowno-muzycznych, reemitowania (w tym wypadku pośrednictwo OZZ ma charakter bezwzględny), korzystania z praw do audycji archiwalnych nadawców oraz poboru wynagrodzeń dla współtwórców utworu audiowizualnego oraz artystów wykonawców, którzy przenieśli swoje prawa na producenta tego rodzaju utworów. W każdym z tych wypadków wprowadzenie pośrednictwa OZZ związane było z koniecznością zapewnienia efektywnego licencjonowania lub poboru wynagrodzeń oraz pewności prawnej użytkownikom. Nie są oni w stanie z przyczyn obiektywnych uzyskać licencji bezpośrednio od wszystkich uprawnionych, których repertuar eksploatują.

Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku prawa pokrewnego wydawców. Ze względu na charakter eksploatacji praw, które są objęte tzw. prawem pokrewnym wydawców prasy, nie budzi wątpliwości, że powinny być one przynajmniej na poziomie krajowym agregowane przez jeden podmiot. Użytkownik, który korzysta z setek tysięcy lub wręcz milionów drobnych fragmentów publikacji prasowej, nie będzie w stanie śledzić dokładnie wszystkich aktów pojedynczych eksploatacji dokonywanych przez konsumenta usług cyfrowych. Będzie więc zainteresowany uzyskaniem jednej blankietowej licencji, która zalegalizuje kwestię korzystania z pełnego repertuaru wszystkich wydawców działających na danym terytorium.

We wszystkich dotychczas ustanowionych przez ustawę o pr. aut. przypadkach takiego pośrednictwa, po wprowadzeniu w 2018 roku ustawy o zbiorowym zarządzaniu prawami autorskimi i prawami pokrewnymi, przesądzono wprost, że reprezentatywna organizacja zbiorowego zarządzania ma prawo do licencjonowania nie tylko praw powierzonych w zbiorowy zarząd na podstawie stosowanej umowy, ale także praw niepowierzonych, o ile użytkownik nie uzyskał osobnej licencji ich dotyczącej bezpośrednio od uprawnionego. Tylko w ten sposób możliwe jest zapewnienie koniecznej agregacji rozproszonego repertuaru, który będzie podlegał licencjonowaniu. Przepis rozszerza więc zasadę na ustanawiany nowelizacją kolejny przypadek obowiązkowego pośrednictwa.

Podobna zasada – by zapewnić uprawnionym realną możliwość uzyskania wynagrodzenia za komercyjne zwielokrotnienia ich utworów na potrzeby eksploracji tekstów i danych – została ustanowiona także wobec wynagrodzeń pobieranych z tego tytułu w przypadku zwielokrotniania publikacji prasowych na podstawie art. 273 projektu.

9. Art. 3 projektu

Celem projektowanego przepisu jest przede wszystkim nowelizacja ustawy o ochronie baz danych zapewniająca zastosowanie nowych wyjątków dotyczących eksploracji tekstów i danych do baz danych. Służy temu poszerzenie katalogu przypadków dozwolonego użytku (dodawany pkt 5 w art. 8 ust. 1 obowiązującej ustawy o ochronie baz danych). Jednocześnie zasady korzystania z dozwolonego użytku pozostają w tym wypadku identyczne, jak w przypadku utworów i przedmiotów praw pokrewnych. Do tych zasad odwołuje się wprost ww. pkt. 5.

Dodatkowo – przy okazji koniecznej nowelizacji ustawy o ochronie baz danych – zasadne jest zapewnienie wprost, że korzystanie z bazy danych jest możliwe wyłącznie w razie posiadania do niej legalnego dostępu. Chodzi o dostęp za zgodą uprawnionego (a więc na podstawie licencji) lub na podstawie przepisu prawa (a więc innego przepisu ustanawiającego wyjątek od praw wyłącznych). Dotychczas warunek ten – od dawna wymagany przez prawo europejskie[4] – nie wynikał wprost z treści art. 8 ust. 1 obowiązującej ustawy o ochronie baz danych, ale był on uznawany za spełniony, dzięki proeuropejskiej wykładni przepisów ustawy o pr. aut. i ustawy o ochronie baz danych. Analogicznie, jak w przypadku korzystania z utworów na potrzeby eksploracji tekstów i danych, zastrzeżono na rzecz uprawnionych do baz danych prawo do zabronienia korzystania w ten sposób z baz danych. Zastrzeżenie musi być wyraźne i w przypadku treści, które zostały podane do publicznej wiadomości w internecie, powinno zostać zrealizowane w sposób umożliwiający jego maszynowy odczyt.

10. Art. 4 projektu

Celem tego przepisu jest zapewnienie – w ślad za art. 15 ust. 4 zd. 3 Dyrektywy – ochrony publikacji prasowych od daty wejścia w życie Dyrektywy, tj. 6 czerwca 2019 roku. Brak szczególnego przepisu w tym względzie sprawiałby, że ochrona dotyczyłaby wyłącznie publikacji prasowych opublikowanych po dacie wejścia życie nowelizacji o prawie autorskim, która będzie wdrażała Dyrektywę. Stan taki byłby z tą dyrektywą niezgodny.

11. Art. 5 projektu

Celem tego przepisu jest uregulowanie sytuacji przejściowej spowodowanej objęciem ochroną publikacji prasowych opublikowanych przed datą wejścia w życie nowelizacji o prawie autorskim, która będzie wdrażała Dyrektywę. Jak wskazano powyżej (vidé uzasadnienie do art. 4 projektu) wymaga tego wprost art. 15 ust. 4 zd. 3 Dyrektywy. W tej sytuacji konieczne jest uregulowanie sytuacji użytkowników, którzy korzystali z publikacji prasowych opublikowanych między 6 czerwca 2019 r. a datą wejścia w życie nowelizacji ustawy o pr. aut, która będzie wdrażała Dyrektywę.

Regulacja jest wzorowana na treści art. 127 ust. 1 ustawy o pr. aut i służy uwzględnieniu interesów podmiotów, które podjęły legalną eksploatację publikacji prasowych. Ze względu na zasadę ochrony praw nabytych, niewprowadzenie stosownych przepisów intertemporalnych postawiłby te podmioty w sytuacji, w której ich rozsądne oczekiwania i kalkulacje zostałyby zniweczone zmianą prawa. W konsekwencji przepis pozwala na „dokończenie” takiej eksploatacji, która była – według przepisów obowiązujących przed wdrożeniem Dyrektywy – dozwolona, a po wejściu w życie ustawy stanowiłaby już naruszenie praw z niej wynikających[5]. Projektowana regulacja jest więc konsekwencją ustanowienia praw pokrewnych wobec przedmiotów powstałych jeszcze pod rządami poprzednio obowiązującej ustawy, które na jej gruncie nie były tym prawem w ogóle chronione. Jednocześnie powiązanie ustawowego zezwolenia na dokończenie korzystania z publikacji prasowych z obowiązkiem zapłaty uprawionym wynagrodzenia z tego tytułu jest jednym ze środków, który przedstawiciele doktryny prawa europejskiego uznawali za uzasadnione[6], w przypadku identycznych konstrukcji służących temu samemu celowi (np. ustanowionych na podstawie art. 10 ust. 3 dyrektywy 2006/116/WE). n

[1] Postanowienie SN z 15 grudnia 2010 w sprawie o sygn. III KK 250/10.

[2] Dyrektywa 2000/31/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 8 czerwca 2000 r. w sprawie niektórych aspektów prawnych usług społeczeństwa informacyjnego, w szczególności handlu elektronicznego w ramach rynku wewnętrznego (dyrektywa o handlu elektronicznym).

[3] Por. wyrok TSUE w sprawie C-291/13 („Papasavvas”)

[4] Por. wyrok TSUE sygn. C-435/12 (“Adam”).

[5] Por uwagi do art. 127 (J. Barta, R. Markiewicz (w:) Prawo autorskie i prawa pokrewne. Komentarz, red. J. Barta, R. Markiewicz, Warszawa 2011, s. 804–805).

[6] M.M. Walter (w:) European Copyright Law. A Commentary, red. M.M. Walter, S. von Lewinski, Oxford 2010, s. 625

Nasza strona korzysta z plików cookies. Szczegóły w dokumencie: Polityka prywatności (RODO)