Informacja w sprawie nowelizacji ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

Opublikowano: 06.10.2015

Przedłożony Sejmowi  w dniu 22 maja 2015 roku projekt nowelizacji ustawy przez MKiDN objął 5 obszarów działalności prawno-autorskiej. Celem nowelizacji jest zapewnienie, w granicach wyznaczonych prawem, szerokiego i łatwego dostępu do utworów i przedmiotów praw pokrewnych.

Nowelizacja objęła pięć obszarów prawa:

  • dozwolonego użytku publicznego (art. 25-35)
  • wprowadzenie wynagrodzeń za wypożyczenia biblioteczne
  • umożliwienie korzystania z dzieł osieroconych
  • wprowadzenie mechanizmu korzystania z utworów niedostępnych w handlu
  • wydawanie utworów z domeny publicznej bez konieczności wnoszenia opłat na Fundusz Promocji Twórczości (art 40).

Projekt nowelizacji ustawy (druk 3449) został uchwalony przez Sejm 10 lipca 2015 roku po uwzględnieniu kilku poprawek, z których najistotniejsza była zmiana dotycząca tzw. incydentalnego włączenia utworu do innego materiału. Nie uwzględniono natomiast wielu uwag wydawców dotyczących zbyt dużego rozszerzenia dozwolonego użytku i dalej idących niż zezwala na to Dyrektywa INFOSOC. Dotyczyło to w szczególności art. 27 (użytek edukacyjny) i art.29 (cytat). 10 lipca 2015 roku ustawę przekazano Marszałkowi Senatu.

Senacka Komisja Kultury i Środków Przekazu 29 lipca br. wysłuchała przedstawicieli organizacji zrzeszających wydawców oraz użytkowników. W ostatecznej wersji projektu, który został przyjęty 7 sierpnia przez Senat, doprecyzowano ograniczenie podmiotowe w art. 27 oraz naprawiono niepoprawną redakcję art. 29² (incydentalne włączenie) zgodnie z wnioskiem IWP oraz wniesiono szereg zmian o charakterze legislacyjnym do art. 28 (biblioteki, archiwa). Nie uwzględniono wielu uwag zgłoszonych przez organizacje twórców i wydawców (w tym IWP i REPROPOL) doprecyzowujących granice dozwolonego użytku. W dniu 11 września 2015 roku Sejm, po uzyskaniu pozytywnej opinii Komisji Kultury i Środków Przekazu, przyjął wszystkie zaproponowane przez Senat poprawki do Ustawy, która zostanie przekazana Prezydentowi do podpisu. Projekt ustawy o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych Prezydent podpisał 5 października br.

A.  Zmiany

W zakresie dozwolonego użytku:

1.

  • W art. 25 (tzw. wyjątek prasowy) doprowadzono do zgodności przepisu z dyrektywą, odnosząc aktualność do tematów podnoszonych w artykułach, a nie aktualnych artykułów. Skreślono wyjątek prasowy dotyczący korzystania z przemówień publicznych przy jednoczesnym wprowadzeniu go do osobnej regulacji w art. 26¹ bez ograniczeń podmiotowych Umożliwiono w ten sposób korzystanie z nich każdemu zainteresowanemu w granicach określonych celem informacji.
  • W art. 27 rozszerzono wyjątek edukacyjny w przypadku  korzystania z utworu dla celów ilustracji treści przekazywanych w celach dydaktycznych lub prowadzenia badań naukowych. Szkoły, uczelnie oraz jednostki naukowe uzyskały możliwość sporządzania kopii cyfrowych utworów oraz kopiowania w powyższych celach całych utworów, a nie tylko fragmentów jak dotychczas. Wprowadzono również nowy wyjątek, który daje możliwość uczniom i studentom, bez zgody twórcy lub wydawcy, korzystać z utworów w nauczaniu na odległość (e-learning).

Szkoły, uczelnie oraz inne instytucje oświatowe uzyskały możliwość rozpowszechniania utworów na platformach e-learningowych nie tylko bez zgody autora, ale również nieodpłatnie, przy czym w przepisie tym nie znalazł się warunek zawarty w dyrektywie INFOSOC, że takie korzystanie nie może być związane z osiąganiem bezpośrednich lub pośrednich korzyści majątkowych. W art. 28 zwiększono liczbę uprawnionych o muzea, instytuty badawcze, uczelnie, które będą mogły użyczać, zwielokrotniać i udostępniać utwory pod warunkiem braku uzyskiwania, bezpośrednio lub pośrednio, korzyści majątkowej. Doprecyzowane warunki kopiowania utworów (nie może prowadzić do powiększenia zbiorów użyczanych i udostępnianych). Wprowadzono jednocześnie definicje uściślające podmioty uprawnione.

  • W art. 29 rozszerzono zakres cytatu  na pole cyfrowe. Umożliwiono cytowanie całych utworów plastycznych i fotograficznych Katalog stosowania cytatu został otwarty pomimo, że Dyrektywa IFOSOC w zakresie możliwości stosowania cyfrowego cytatu ogranicza go do celów takich jak recenzja lub krytyka. Zabrakło zastrzeżenia znajdującego się w Dyrektywie INFOSOC, że cytat musi  mieścić się w granicach uczciwego zwyczaju.
  • Dodano art. 29¹, w którym umożliwiono korzystanie z utworu do celów parodii, pastiszu lub karykatury.
  • Dodano art. 29² w którym umożliwiono incydentalne włączenie utworu do innego utworu, o ile nie ma on znaczenie dla utworu powstałego po włączeniu.
  • Art. 30 został uchylony ze względu na nikły zakres oddziaływania, gdyż zgodnie z dyrektywą 2001/29/WE dotyczy tylko form kopiowania analogowego, a nie praw do cyfrowego zwielokrotniania i rozpowszechniania. Oznacza to, że firmy prowadzące monitoring prasy, szczególnie Instytut Monitorowania Mediów, który powoływał się na uprawnienia z art. 30, będzie musiał zalegalizować swoją działalność przez uzyskanie licencji wydawcy lub REPROPOL-u.

2. W zakresie wypożyczeń bibliotecznych (nowe przepisy):

      * Art. 351_354 wprowadził wypłatę wynagrodzeń za wypożyczenia biblioteczne, dokonywane na podstawie sprawozdawczości bibliotek przez wyznaczone przez MKiDN organizacje zbiorowego zarządu. Wypłata ta będzie realizowana z Funduszu Promocji Kultury finansowana z gier hazardowych).

3. W zakresie dozwolonego użytku utworów osieroconych (nowe przepisy)

       * Art. 355–358 zdefiniował dozwolony użytek utworów osieroconych, którymi są utwory opublikowane w książkach, prasie, utwory audiowizualne i fonogramy. Określił wykaz uprawnionych do korzystania (biblioteki, archiwa, muzea, szkoły, instytuty naukowe) oraz zakres korzystania służący wyłącznie realizacji interesu publicznego pod warunkiem wykonania starannych poszukiwań.

4. W zakresie utworów niedostępnych w handlu (nowe przepisy)

       * Art. 359–3511 określił sposoby korzystania z utworów niedostępnych w obrocie handlowym. Do utworów tych zakwalifikowano utwory opublikowane w książkach, prasie i innych formach publikacji drukiem. Przepis ten zezwala archiwom, instytucjom oświatowym, uczelniom, jednostkom naukowym oraz instytucjom kultury zwielokrotniać i rozpowszechniać utwory pod warunkiem, że wydawca nie będzie zainteresowany wznowieniem oraz na podstawie licencji udzielonej przez o.z.z.

5. Inne

        * Art. 40 został uchylony, tym samym zlikwidowano obowiązkowe opłaty za publikację utworów, które znalazły się w domenie publicznej. Pozostawiono nazwę Funduszu Promocji Twórczości dla realizacji opłat bibliotecznych.

B. Zakres wykorzystania (z uzasadnienia MKiDN)

Dozwolony użytek i wyjątek edukacyjny

Dozwolony użytek obejmujący art. 25-35 p.a. to wyjątkowe sytuacje, w których prawo zezwala na korzystanie z cudzej twórczości bez zgody autora i bez zapłaty wynagrodzenia. Chodzi m.in. o prawo do zacytowania dzieła czy wykorzystywania go w procesie nauczania lub informowania (art. 25).

Nowela doprecyzowuje przepisy związane z tzw. wyjątkiem edukacyjnym (art. 29), czyli prawem do bezpłatnego (art. 27) i bezlicencyjnego wykorzystania dzieł, np. filmów, książek czy artykułów prasowych w nauczaniu. Prawo to przysługiwać będzie – podobnie jak dotychczas – wyłącznie „instytucjom oświatowym”, tj. m.in. przedszkolom, szkołom (zarówno państwowym jak prywatnym), schroniskom młodzieżowym, ogniskom artystycznym, uczelniom czy jednostkom naukowym.

Nowe przepisy rozszerzają natomiast dozwolony użytek edukacyjny w innym aspekcie, bo pozwalają na korzystanie z niego w ramach tzw. e-learningu, ale adresowanego do określonego, zamkniętego kręgu podmiotów. Oznacza to, że np. instytucja edukacyjna będzie mogła zorganizować kursy online i zwielokrotniać materiały, ale pod warunkiem, że będzie wiedziała, kto z tych kursów korzysta; kursanci będą musieli identyfikować się np. poprzez login lub e-mail.

Liczne ułatwienia

Nowela daje także m.in. bibliotekom, archiwom, muzeom i szkołom prawo do tworzenia cyfrowych kopii utworów w celach uzupełnienia, zachowania i ochrony własnych zbiorów (art.28) oraz dopuszczenie tzw. incydentalnego użytku utworów (art. 292), a więc wykorzystania utworów w sposób niezamierzony i niestanowiący istotnej części przekazu, np. pojawiających się w tle amatorskiego materiału udostępnionego przez użytkownika internetu. Ułatwienia będą dotyczyły korzystania z tzw. prawa cytatu oraz korzystania z utworu w ramach parodii, karykatury i pastiszu (art.291).

Wynagrodzenia za wypożyczanie utworów

Kolejna grupa zmian dotyczy wprowadzenia wynagrodzenia dla m.in. autorów za wypożyczanie ich utworów przez biblioteki publiczne (art. 351-354). Według noweli do otrzymywania tego wynagrodzenia uprawnieni będą twórcy utworów wyrażonych słowem powstałych i opublikowanych w języku polskim, tłumacze utworów na język polski oraz twórcy utworów plastycznych i fotograficznych oraz wydawcy. Wypłatą takich wynagrodzeń zajmą się organizacje zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, wyłonione w drodze konkursu, z dofinansowania przekazywanego przez ministra kultury ze środków Funduszu Promocji Kultury (zasilanego przez wpływy z opodatkowania hazardu). 

Łatwiejszy dostęp do utworów osieroconych i tzw. out-of-commerce

Nowela ma też ułatwić korzystanie z utworów osieroconych (art. 355-358), czyli wyłączonych obecnie z użytkowania ze względu na brak możliwości skontaktowania się z uprawnionym w celu uzyskania zgody na korzystanie. Jest to – według MKiDN – o tyle istotne, że ze względu na meandry polskiej historii ostatnich kilkudziesięciu lat w zbiorach polskich instytucji kultury znajduje się znaczna liczba dzieł osieroconych o różnym charakterze – od książek i czasopism, poprzez plakaty i utwory muzyczne po filmy.

Nowelizacja umożliwi też korzystanie z utworów niedostępnych w obrocie handlowym (art.359 – 3511, tzw. out-of-commerce, np. numery gazet z okresu PRL) przez archiwa, instytucje oświatowe, uczelnie, jednostki naukowe oraz instytucje kultury. Wymienione podmioty będą mogły te utwory digitalizować, udostępniać w internecie, na podstawie umowy licencyjnej zawartej z organizacją zbiorowego zarządzania.

Kolejną istotną zmianą jest ułatwienie publikowania utworów nieobjętych ochroną prawnoautorską, a więc należących do domeny publicznej. Obecnie wydawcy takich utworów są zobowiązani do odprowadzania 5 proc. swych przychodów z tego tytułu na Fundusz Promocji Twórczości. Obowiązek ten zostanie zniesiony, dzięki czemu publikacja tych utworów nie będzie podlegała żadnym ograniczeniom. Sam Fundusz Promocji Twórczości ulegnie likwidacji (art.40).

Informacja uzupełniająca

W Dzienniku Ustaw 2015 poz. 1639 w dniu 19 października 2015 roku została opublikowana nowelizacja ustawy z dnia 4 lutego 1994 roku o prawie autorskim i prawach pokrewnych.  http://dziennikustaw.gov.pl/du/2015/1639/1.

Nowelizacja wejdzie w życie w dniu 19 listopada 2015 roku, z wyjątkiem kilku wymienionych poniżej przepisów, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia  2016 roku:


   1) wykreślenie art. 40 czyli likwidacja opłat na rzecz Funduszu Promocji Twórczości,
   2) nowe brzemiennie  art. 79 ust. 2:


„2. Niezależnie od roszczeń, określonych w ust. 1, uprawniony może się domagać jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia o odpowiedniej treści i formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.”;


  3) uchylenie się rozdziału 13 – Fundusz Promocji Twórczości,
  4) nowe brzmienie art. 115 ust.3: 


„3. Kto w celu osiągnięcia korzyści majątkowej w inny sposób niż określony w ust. 1 lub 2 narusza cudze prawa autorskie lub prawa pokrewne określone w art. 16, art. 17, art. 18, art. 19 ust. 1, art. 191, art. 86, art. 94 ust. 4 lub art. 97, albo nie wykonuje obowiązków określonych w art. 193 ust. 2 lub art. 20 ust. 1–4, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.”.

Nasza strona korzysta z plików cookies. Szczegóły w dokumencie: Polityka prywatności (RODO)